विश्वास

मध्यंतरी मला एक प्रश्न पडला, हे जे आपलं माणसांचं जग आहे ते कशावर चालतं? म्हणजे अशी कोणती गोष्ट आहे, भावना आहे, किंवा मूल्य आहे ज्याच्यामुळे आपल्या या जगातले व्यवहार चालू असतात? प्रेम? हे एक उत्तर असू शकतं. पण तसं बघायला गेलं तर प्रेम हे कौटुंबिक संबंध आणि आपले आप्त-मित्रं यांच्यापर्यंतच मर्यादित असतं. एखाद्या त्रयस्थ व्यक्तीशी व्यवहार करताना बरेचदा तिथे प्रेमाचा काही संबंध नसतो. मग काय असू शकेल? पैसा? हे पण एक उत्तर असू शकतं. पैशाभोवती दुनिया फिरते, पैसा टाकला की सारी कामं होतात असं म्हणतात. पण या सगळ्या पलीकडे एक गोष्ट असते जी कुठल्याही नात्याच्या, व्यवहाराच्या मुळाशी असते. आणि ती म्हणजे 'विश्वास'......
तसं बघितलं तर आपल्या बोलण्यात हजारदा येणारा हा शब्दं, पण उच्चारताच खूप मोठ्या जबाबदारीची जाणीव करून देणारा. कळत-नकळत आपण रोज हजारो लोकांवर विश्वास टाकत असतो. आणि त्याच्यामुळेच तर हे जग चाललंय!

म्हणजे बघा ना, अगदी मूल जन्मल्या जन्मल्या आईच्या स्पर्शातून त्याच्यापर्यंत पोहोचलेली पहिली भावना म्हणजे 'विश्वास'. आईच्या स्पर्शातून कुठेतरी त्या बाळाला हे जाणवतं की मी ह्या हातांमध्ये सुरक्षित आहे. इतरही कुठलं नातं किंवा व्यवहार बघितला तर त्याचा पाया असतो विश्वासच.

आपण जेव्हा लग्न ठरवतो, एखाद्या व्यक्तीला होकार देतो, तेव्हा त्या दोन व्यक्तींनी आणि त्यांच्या कुटुंबियांनी परस्परांवर दाखवलेला असतो तो विश्वास. दोन्ही बाजूंकडची माणसं एकमेकांच्या कुटुंबांची कितीही माहिती काढत असली तरी शेवटी एखाद्या व्यक्तीबद्दल १०० टक्के माहीती मिळणं कठीणच. अशावेळी समोरची व्यक्ती जे सांगते ते खरं मानून त्यावर विश्वास ठेवणं हा एकच पर्याय असतो.

एखाद्या व्यक्तीला नोकरी देताना त्या व्यक्तीवर ती संस्था/कंपनी दाखवत असते तो विश्वास. त्या व्यक्तीच्या मार्कशिट्स, व्यक्तिगत माहिती, त्याचा कामातील पूर्वानुभव या सगळ्या गोष्टींची माणसाला जोखण्यात कितीही मदत होत असली तरी त्याच्या पलीकडे जाऊन त्या व्यक्तीवर ठेवला जाणारा विश्वास हा महत्त्वाचा ठरतो; निर्णायक ठरतो.

सगळेच डॉक्टर्स M.B.B.S. असतात, पण एखाद्या डॉक्टरला पेशंट्स अतिशय मानतात. त्यामागे असतो तो त्या डॉक्टरवरचा विश्वास. हा डॉक्टर याच्या औषधाने आपल्याला बरं करेल हा विश्वास. मग अशा डॉक्टरसाठी लोकं चार पैसे जास्त मोजायलाही तयार असतात. पूर्वी 'फॅमिली डॉक्टर' ही संकल्पना होती. या डॉक्टरला अनेक कुटुंबांची खडा न खडा माहिती असायची. ते कुटुंब आणि तो डॉक्टर यांच्यात विश्वासाचं एक घट्टं नातं असायचं. आजही असे अनेक डॉक्टर्स आपल्याला बघायला मिळतात, जे फक्त औषधं देण्याचं काम करंत नाहीत तर त्यांच्याजवळ आपण आपल्या मनातले अनेक विचारही बोलून दाखवू शकतो, मन मोकळं करू शकतो. ते फक्त डॉक्टरंच नाही तर अनेकदा उत्तम समुपदेशक आणि मार्गदर्शकाचीही भूमिका बजावतात. हे सगळं शक्य होतं त्यांनी आपल्या पेशंट्सच्या मनात निर्माण केलेल्या विश्वासामुळे.

आपल्या रोजच्या बघण्यातला दुकानदार, दूधवाला, भाजीवाला कितीदा आपल्याजवळ  ५-१० रुपये कमी असले तरी आपल्याला वस्तू देतात. का? विश्वास! ही आपल्या रोजच्या बघण्यातली व्यक्ती आहे आणि पुढच्यावेळी येता-जाता आपले पैसे नक्की परत करेल हा विश्वास.

आपण रोज वेगवेगळ्या वाहनांनी प्रवास करतो-बस, ट्रेन, टॅक्सी इ. कशाच्या जोरावर? एका अनोळखी व्यक्तीवर, या वाहनांच्या चालकांवर, किती नकळत आपण विश्वास टाकत असतो, की ही व्यक्ती मला इच्छित स्थळी सुरक्षित पोहोचवणारच!

आपण निवडणुकीत एखद्या नेत्याला निवडून देतो. का? ती व्यक्ती आपल्या राज्यचा, देशाचा कारभार नीट चालवेल या विश्वासाने. आपण बँकेकडून कर्ज घेतो. विविध डॉक्युमेंट्स भरतो, आपली सॅलरी स्लिप दाखवतो. पण तरीही या सगळ्या पलीकडे जाऊन बँक कर्ज घेणार्‍यावर कुठेतरी विश्वास दाखवत असते. कारण कितीही कागद-पत्रांवर सह्या केल्या तरी कर्ज बुडवणारे असतातच की!

त्याचप्रमाणे एखादा व्यवसाय नव्याने सुरु केलेली व्यक्ती किंवा कुठलीही कंपनी बाजारात स्थिरावण्यासाठी धडपडत असतात. म्हणजे काय करत असतात? लोकांना त्यांच्याबद्दल, त्यांच्या उत्पादनांबद्दल किंवा सेवांबद्दल त्या चांगल्या आहेत हा विश्वास वाटावा हा त्यांचा प्रयत्न असतो.

या कल्पनेचा सुंदर वपर मारुती सुझुकी सर्व्हीस सेंटरच्या जाहिरातीत केलेला दिसतो. येतेय डोळ्यासमोर ती जाहिरात? एक रडणारं बाळ....कोणालाही न जुमानणारं.....रडायचं थांबतं ते फक्तं आईच्या हातात गेल्यावर. मारुतीवाले आपल्याला असाच विश्वास देण्याचा प्रयत्न यात करत आहेत. आमची गाडी आमच्या सर्व्हीस सेंटरमधे आणा. दुसरं कोणीही ती दुरुस्तं करू शकणार नाही.

तर असा हा विश्वास....याच्या आधारावर दुनिया चालतेय. एखाद्या व्यक्तीच्या मनात स्वतःबद्दल विश्वास निर्माण करणं आणि त्या विश्वासाला पात्र ठरणं ही खूप मोठी जबाबदारी असते. जेव्हा या विश्वासाला तडा जातो तेव्हा नाती बिघडतात, कधी-कधी तुटतातही, देश ढवळून निघतो, आर्थिक यंत्रणा कोलमडून पडू शकते.

आपण आपल्या आजूबाजूला कितीतरी उदाहरणं बघत असतो. एखाद्या जोडप्याचा घटस्फोट होतो, लग्नं मोडतात. मुख्यत: नवरा-बायकोच्या नात्यातला विश्वास उडून गेल्याचा हा परिणाम असतो.

आणखी एक बघण्यात आलेलं उदाहरण-दोन अगदी जवळच्या नात्यातल्या व्यक्ती. एका व्यक्तीने दुसर्‍या व्यक्तीच्या काही महत्त्वाच्या कागदपत्रांचा स्वतःच्या फायद्यासाठी वापर केला. तेही त्या दुसर्‍या व्यक्तीला कळू न देता! पण एक दिवस ही गोष्ट उघडकीस आली. आता फक्त नातेवाईक आहेत म्हणून वरवरचे संबध आहेत. पण त्या नात्यातला विश्वास? तो तर कधीचाच हरवलाय.... हे झालं व्यक्तीगत पातळीवरचं उदाहरण.

आपल्या माजी पंतप्रधान श्रीमती इंदिरा गांधी यांचं उदाहरण घ्या. त्यांचे 'विश्वासू' अंगरक्षकच त्यांच्या शेवटाला कारणीभूत ठरले.

अमेरिकेतला गाजत असलेला 'सब-प्राईम' घोटाळा हे कशाचं उदाहरण आहे? अनेक वित्तीय संस्थांनी अनेक लोकांना कर्ज दिली. अगदी ती परत फेडण्याची ऐपत नसलेल्यांनाही.. हे कमी म्हणून की काय? हे कर्जदार कर्ज परत करतील असा ठाम विश्वास बाळगून ती कर्ज पुढे इतर वित्तीय संस्थांना विकली! शेवटी काय झालं? या कर्जदारांपैकी बहुतांश व्यक्ती कर्जफेड करू शकल्या नाहीत आणि आर्थिक मंदीचं दुष्टचक्र सुरु झालं त्याचा फटका आज लाखो लोकांना बसलाय आणि बसतोय.

म्हणून वाटतं; कुठल्याही गोष्टीची, नात्याची, व्यवहराची सुरुवात ही विश्वासावर आधरलेली असते. आपल्याकडे कितीही शिक्षण असलं, पैसा असला तरीही 'विश्वासार्हता' असणं हे सगळ्यात महत्त्वाचं. आपण एखादं नातं उत्तम निभावू शकतो हा विश्वास किंवा दिलेलं काम चांगल्या प्रकारे, प्रामाणिकपणे पूर्ण करू शकतो हा विश्वास आपल्या समोरच्या व्यक्तीमधे निर्माण करणं सगळ्यात महत्त्वाचं आणि तो टिकवणं, त्याला तडा जाऊ न देणं हे त्याहून महत्त्वाचं. कारण जर कुठल्याही गोष्टीतून विश्वास हरवला तर ती गोष्ट संपायला, ते नातं तुटायला वेळ तो किती लागेल? त्यामुळेच एक चांगली व्यक्ती
होण्यासाठी आपण 'विश्वासर्ह' आहोत हे सिद्ध करणं महत्त्वाचं नाही का?